Twórcami sportu balonowego w Polsce po odzyskaniu niepodległości byli oficerowie obserwatorzy balonowi wyszkoleni na kursach w Oficerskiej Szkole Aeronautycznej. Pierwszy lot na balonie wolnym w niepodległej Polsce odbył się 8 maja 1921 roku w Legionowie. Dla dyplomowanych obserwatorów balonowych loty balonami wolnymi umożliwiały podnoszenie kwalifikacji przez zdobywanie uprawnień pilota raz opanowanie techniki latania. Rozwój działalności sportowej w kraju nastąpiło po 1925 roku, kiedy rozpoczęto produkcję krajowych konstrukcji w warsztacie powłokowym Centralnych Zakładów Balonowych w Legionowie. Ważną rolę w rozwoju i popularyzowaniu sportu balonowego w kraju odegrało organizowanie Krajowych Zawodów Balonów Wolnych o Puchar im. płk pil. Aleksandra Wańkowicza. Polskie zawody wzorowane były na Pucharze Gordon Bennetta organizowanym pod patronatem FAI.

Wojskowe współzawodnictwo było źródłem postępu polskiego sportu balonowego oraz pozwalało na szlachetną lotniczą rywalizację pilotów. W latach 1925 – 1939 zawody odbyły się jedenaście razy. W pierwszym okresie, do 1933 roku, rywalizowali tylko oficerowie jednostek balonowych. Następnie, od 1935 roku kolejne krajowe zawody rozgrywano z coraz większym udziałem wyszkolonych zawodników cywilnych reprezentujących kluby i sekcje balonowe . Dużą rolę w tym zakresie odegrały działające aeroklubowe sekcje balonowe w Krakowie, Warszawie i Legionowie oraz kluby zorganizowane pod patronatem zakładów przemysłowych w Mościcach i Sanoku. Krajowe zawody cieszyły się dużym zainteresowaniem w społeczeństwie i wyłaniały polskie reprezentacje do udziału w zawodach międzynarodowych.

Puchar przechodni ufundowany przez pierwszego dowódcę Wojsk Aeronautycznych płk pil. Aleksandra Wańkowicza

Źródło: Tomasz Matuszak, Udział żołnierzy Wojsk Balonowych w imprezach sportowych w latach 1921-1939, biuletyn Woskowej Służby Archiwalnej 2000, nr 23.

Największe sukcesy osiągnęli jednak polscy piloci balonowi startując w Międzynarodowych Zawodach Balonowych o Puchar im. Gordon Bennetta zapoczątkowanym w 1906 roku. W balonowym wyścigu Polacy po raz pierwszy wzięli udział 25 września 1932 roku w Bazylei. Mogło to mieć miejsce dzięki zaprojektowaniu przez inż. Józefa Paczosę i zbudowaniu w Wytwórni Balonów i Spadochronów w Legionowie pierwszego balonu klasy Gordon Bennett JP-2GB, typu WBS 2200 m³ o rejestracji SP-AHW ,,Polonia”. Do startu w XX edycji zawodów w Szwajcarii zgłoszono dwie polskie załogi: por. Władysława Pomaskiego i por. Antoniego Janusza na balonie ,,Polonia” oraz por. Franciszka Hynka i por. Zbigniewa Burzyńskiego na balonie SP-AHX ,,Gdynia” o pojemności 1200 m³. Na szesnaście startujących załóg z ośmiu krajów, mimo zdecydowanie mniejszego doświadczenia, Polacy zajęli wyśmienite czwarte i szóste miejsce. Amerykanie w zawodach odnieśli podwójne zwycięstwo i w drodze powrotnej goszcząc w Warszawie zaprosili polską reprezentację do udziału w kolejnych zawodach w USA.

James Gordon Bennett

Pierwszy puchar ufundowany w 1906 roku

Plakat z Gordon Bennetta w Bazylei w 1932 roku

Na XXI Międzynarodowe Zawody Balonów o Puchar im. Gordon Bennetta rozegrane podczas Wystawy Światowej 2 września 1933 roku w Chicago polscy konstruktorzy przygotowali zupełnie nowy balon. Udoskonalony aerostat otrzymał znaki rejestracyjne SP-ADS nazwę ,,Kościuszko” i stał się wizytówką Wytwórni Balonów i Spadochronów w Legionowie. Balon był lżejszy i wyróżniał się wieloma udoskonaleniami technicznymi.

Polscy piloci balonowi por. Franciszek Hynek i por. Zbigniew Burzyński startujący na balonie SP-ADS ,,Kościuszko” pokonali rywali z pięciu krajów lądując w dziewiczych lasach Kanady po uzyskaniu odległości 1361 km w czasie 39 godz. 32 min. Po wylądowali w rezerwacie Laurentides w prowincji Quebec po pięciu dniach błądzenia bez żywności uratowali się docierając do cywilizacji. Wielki sukces por. Franciszka Hynka i por. Zbigniewa Burzyńskiego wywołał falę entuzjazmu zarówno wśród Polonii i rodaków w kraju. Polska wywalczyła przywilej organizowania kolejnych XXII międzynarodowych zawodów. Rewelacyjne zwycięstwo znacząco przyczyniło się do rozwoju sportu balonowego w Polsce.

Balon polskiej konstrukcji ,,Kościuszko”

Załoga por. Zbigniew Burzyński i por. Franciszek Hynek podczas napełniania balonu w Chicago

Trasy lotu załóg w 1933 roku

Powitanie zwycięzców balonowych przez polonię w Chicago

Aeroklub Polski zorganizował 23 września 1934 roku z pomocą wojska i władz rządowych na lotnisku Mokotowskim w Warszawie pierwszy puchar w Polsce z udziałem 16 załóg z ośmiu krajów. Zawodom XXII edycji towarzyszyło ogromne zainteresowanie środowisk twórczych i całego społeczeństwa. Dla ekip krajowych zbudowano kolejne dwa nowe balony. Polskę reprezentowały trzy załogi, które wyłoniono w zawodach krajowych. Pierwsze miejsce w zawodach wywalczyli kpt. Franciszek Hynek i por. Władysław Pomaski, którzy na balonie SP-ADS ,,Kościuszko” pokonali rekordową odległość 1333 km w czasie 44 godz. 48 min i wylądowali w pobliżu miejscowości Anna kolo Woroneża w ZSRR. Drugie miejsce zajęli kpt. Zbigniew Burzyński i por. Jan Zakrzewski na balonie SP-ANA ,,Warszawa II”. Na czwartym miejscu uplasowała się załoga kpt. Antoni Janusz i por.  Ignacy Wawszczak na balonie ,,Polonia II”. Kolejna wysoka wygrana świadczyła, że na arenie międzynarodowej pojawiła się nowa ,,potęga balonowa” – Polska.

Znak zawodów Gordon Bennett 1934

Okolicznościowy plakat Aeroklubu RP

Do kolejnej XXIII edycji zawodów organizowanych ponowie w Warszawie 15 września 1935 roku stanęło 13 załóg z siedmiu krajów. Start balonów odbył się w obecności prezydenta RP Ignacego Mościckiego i zgromadzonych gości. Polskie załogi kolejny raz zdecydowanie pokonały rywali. Pierwsze miejsce zajęli kpt. Zbigniew Burzyński i por. Władysław Wysocki na balonie SP-AMY ,,Polonia II” przelatując odległość 1650,47 km w czasie niespełna 57 godzin lotu i lądowali w Tyszkino koło Stalingradu. Na drugim miejscu uplasowali się kpt. Antoni Janusz i por. Ignacy Wawszczak na balonie SP-ANA ,,Warszawa II”, którzy przebyli odległość 1567 km w czasie 46 godz. 52 min. Trzecia załoga kpt. Franciszek Hynek i por. Władysław Pomaski na balonie SP-ADS ,,Kościuszko” uzyskała piąty wynik. W ten sposób dzięki uzyskanym najwyższym lokatom Polska potwierdziła swój prymat w światowym sporcie balonowym.

Po trzech kolejnych zwycięstwach czwarty przechodni Puchar Gordona Bennetta przypadł Aeroklubowi Polskiemu na własność. Zgodnie z regulaminem Polska ufundowała kolejną piątą nagrodę. Był to puchar dzieło sztuki w formie rzeźby, którą wykonał artysta Stanisław Szukalski na zamówienie fundatora ,,Gazety Polskiej”.

Poczta balonowa 1935 rok

Puchar IV zdobyty na własność Aeroklubu RP

Puchar V ufundowany przez Polskę

Źródło: Opracowanie własne autora na podstawie dostępnych materiałów

Sukcesy naszych załóg balonowych w tym m.in. czterokrotne zdobycie Pucharu im. Gordon Bennetta w latach 1933 – 1938 przyniosły krajowemu lotnictwu sportowemu największy międzynarodowy rozgłos i na trwałe zapisały imię Polski w dziejach światowej aeronautyki. Przyczyniło się do tego również organizowane na światowym poziomie zawodów w Polsce, która za każdym razem uzyskiwały najwyższe oceny uczestników. Twórcami spektakularnych sukcesów byli najlepsi polscy piloci balonowi. Mogło się to stać dzięki najwyższej klasy balonom produkowanym i ciągle modernizowanym w Wojskowej Wytwórni Balonów w Legionowie.

Doświadczenie osiągnięte przez rozwój własnych konstrukcji polskich balonów i wdrożenie do produkcji wyjątkowo cienkich tkanin, produkowanych patentową metodą wynalezioną w 1935 roku przez inż. J. Rojka, pozwoliło stworzyć balony wyczynowe klasy Gordon Bennett znacznie przewyższające ówczesne standardy światowe.

Szczytowym efektem prac polskich konstruktorów i naukowców była budowa z tkanin naturalnych największego na świecie balonu stratosferycznego ,,Gwiazda Polski” o pojemności 114 000 m³.

Kartka wydana z okazji próby startu w Dolinie Chochołowskiej w 1938 roku

Kartka wydana z okazji próby startu w Dolinie Chochołowskiej w 1938 roku