Cztery zwycięstwa polskich pilotów balonowych w Pucharze Gordon Bennetta w latach 1933-1938

Twórcami sportu balonowego w Polsce po odzyskaniu niepodległości byli oficerowie obserwatorzy balonowi wyszkoleni na kursach w Oficerskiej Szkole Aeronautycznej. Pierwszy lot na balonie wolnym w niepodległej Polsce odbył się 8 maja 1921 roku w Legionowie. Dla dyplomowanych obserwatorów balonowych loty balonami wolnymi umożliwiały podnoszenie kwalifikacji przez zdobywanie uprawnień pilota raz opanowanie techniki latania. Rozwój działalności sportowej w kraju nastąpiło po 1925 roku, kiedy rozpoczęto produkcję krajowych konstrukcji w warsztacie powłokowym Centralnych Zakładów Balonowych w Legionowie. Ważną rolę w rozwoju i popularyzowaniu sportu balonowego w kraju odegrało organizowanie Krajowych Zawodów Balonów Wolnych o Puchar im. płk pil. Aleksandra Wańkowicza. Polskie zawody wzorowane były na Pucharze Gordon Bennetta organizowanym pod patronatem FAI.

Wojskowe współzawodnictwo było źródłem postępu polskiego sportu balonowego oraz pozwalało na szlachetną lotniczą rywalizację pilotów. W latach 1925 – 1939 zawody odbyły się jedenaście razy. W pierwszym okresie, do 1933 roku, rywalizowali tylko oficerowie jednostek balonowych. Następnie, od 1935 roku kolejne krajowe zawody rozgrywano z coraz większym udziałem wyszkolonych zawodników cywilnych reprezentujących kluby i sekcje balonowe . Dużą rolę w tym zakresie odegrały działające aeroklubowe sekcje balonowe w Krakowie, Warszawie i Legionowie oraz kluby zorganizowane pod patronatem zakładów przemysłowych w Mościcach i Sanoku. Krajowe zawody cieszyły się dużym zainteresowaniem w społeczeństwie i wyłaniały polskie reprezentacje do udziału w zawodach międzynarodowych.

Puchar przechodni ufundowany przez pierwszego dowódcę Wojsk Aeronautycznych płk pil. Aleksandra WańkowiczaPuchar przechodni ufundowany przez pierwszego dowódcę Wojsk Aeronautycznych płk pil. Aleksandra Wańkowicza
EdycjaDataMiejsceIlość ekipZałoga balonuNazwaPojemność [m3]Dystans [km]Czas lotu [h]
I25.10.1925Warszawa3por. Jan Zakrzewski, por. Antoni JanuszPoznań750142,002 godz.47 min.
II19.10.1926Warszawa3por. Stanisław Brenk, por. Jerzy KowalskiPoznań750234,007 godz. 18 min.
III30.10.1928Warszawa4por. Franciszek Hynek, por. Zbigniew BurzyńskiLwów750380,0012 godz.58 min.
IV5.10.1930Warszawa6por. Władysław Pomaski, por. Jan ZakrzewskiWarszawa750400,0010godz. 59 min.
V27.09.1931Warszawa8por. Władysław Pomaski, por. Antoni StencelKraków750325,006 godz. 23 min.
VI25.09.1933Legionowo7por. Jan ZakrzewskiGniezno450121,804 godz.20 min.
VII26.05.1935Toruń11por. Stanisław Łojasiewicz, inż. Franciszek JanikSyrena1200609,7020 godz.35 min.
VIII17.0.1936Toruń12por. Bronisław Koblański, inż. Władysław KubicaSanok16000,9Lot do celu
IX30.05.1937Toruń12por. Bronisław Koblański, inż. Władysław KubicaSanok1600do 0,1Lot w strefie
X8.05.1938Mościce12por. Stanisław Kotowski, ppor. Kazimierz SiemaszkiewiczKatowice1200380,00Brak danych
XI28.05.1939Mościce14kpt. Władysław Pomaski, ppor. Kajetan KaliszLublin750164,3022godz. 35 min.

Źródło: Tomasz Matuszak, Udział żołnierzy Wojsk Balonowych w imprezach sportowych w latach 1921-1939, biuletyn Woskowej Służby Archiwalnej 2000, nr 23.

Największe sukcesy osiągnęli jednak polscy piloci balonowi startując w Międzynarodowych Zawodach Balonowych o Puchar im. Gordon Bennetta zapoczątkowanym w 1906 roku. W balonowym wyścigu Polacy po raz pierwszy wzięli udział 25 września 1932 roku w Bazylei. Mogło to mieć miejsce dzięki zaprojektowaniu przez inż. Józefa Paczosę i zbudowaniu w Wytwórni Balonów i Spadochronów w Legionowie pierwszego balonu klasy Gordon Bennett JP-2GB, typu WBS 2200 m³ o rejestracji SP-AHW ,,Polonia”. Do startu w XX edycji zawodów w Szwajcarii zgłoszono dwie polskie załogi: por. Władysława Pomaskiego i por. Antoniego Janusza na balonie ,,Polonia” oraz por. Franciszka Hynka i por. Zbigniewa Burzyńskiego na balonie SP-AHX ,,Gdynia” o pojemności 1200 m³. Na szesnaście startujących załóg z ośmiu krajów, mimo zdecydowanie mniejszego doświadczenia, Polacy zajęli wyśmienite czwarte i szóste miejsce. Amerykanie w zawodach odnieśli podwójne zwycięstwo i w drodze powrotnej goszcząc w Warszawie zaprosili polską reprezentację do udziału w kolejnych zawodach w USA.

James Gordon BennettJames Gordon Bennett
Pierwszy puchar ufundowany w 1906 rokuPierwszy puchar ufundowany w 1906 roku
Plakat z Gordon Bennetta w Bazylei w 1932 rokuPlakat z Gordon Bennetta w Bazylei w 1932 roku

Na XXI Międzynarodowe Zawody Balonów o Puchar im. Gordon Bennetta rozegrane podczas Wystawy Światowej 2 września 1933 roku w Chicago polscy konstruktorzy przygotowali zupełnie nowy balon. Udoskonalony aerostat otrzymał znaki rejestracyjne SP-ADS nazwę ,,Kościuszko” i stał się wizytówką Wytwórni Balonów i Spadochronów w Legionowie. Balon był lżejszy i wyróżniał się wieloma udoskonaleniami technicznymi.

Polscy piloci balonowi por. Franciszek Hynek i por. Zbigniew Burzyński startujący na balonie SP-ADS ,,Kościuszko” pokonali rywali z pięciu krajów lądując w dziewiczych lasach Kanady po uzyskaniu odległości 1361 km w czasie 39 godz. 32 min. Po wylądowali w rezerwacie Laurentides w prowincji Quebec po pięciu dniach błądzenia bez żywności uratowali się docierając do cywilizacji. Wielki sukces por. Franciszka Hynka i por. Zbigniewa Burzyńskiego wywołał falę entuzjazmu zarówno wśród Polonii i rodaków w kraju. Polska wywalczyła przywilej organizowania kolejnych XXII międzynarodowych zawodów. Rewelacyjne zwycięstwo znacząco przyczyniło się do rozwoju sportu balonowego w Polsce.

Balon polskiej konstrukcji ,,Kościuszko”Balon polskiej konstrukcji ,,Kościuszko”
Załoga por. Zbigniew Burzyński i por. Franciszek Hynek podczas napełniania balonu w ChicagoZałoga por. Zbigniew Burzyński i por. Franciszek Hynek podczas napełniania balonu w Chicago
Trasy lotu załóg w 1933 rokuTrasy lotu załóg w 1933 roku
Powitanie zwycięzców balonowych przez polonię w ChicagoPowitanie zwycięzców balonowych przez polonię w Chicago

Aeroklub Polski zorganizował 23 września 1934 roku z pomocą wojska i władz rządowych na lotnisku Mokotowskim w Warszawie pierwszy puchar w Polsce z udziałem 16 załóg z ośmiu krajów. Zawodom XXII edycji towarzyszyło ogromne zainteresowanie środowisk twórczych i całego społeczeństwa. Dla ekip krajowych zbudowano kolejne dwa nowe balony. Polskę reprezentowały trzy załogi, które wyłoniono w zawodach krajowych. Pierwsze miejsce w zawodach wywalczyli kpt. Franciszek Hynek i por. Władysław Pomaski, którzy na balonie SP-ADS ,,Kościuszko” pokonali rekordową odległość 1333 km w czasie 44 godz. 48 min i wylądowali w pobliżu miejscowości Anna kolo Woroneża w ZSRR. Drugie miejsce zajęli kpt. Zbigniew Burzyński i por. Jan Zakrzewski na balonie SP-ANA ,,Warszawa II”. Na czwartym miejscu uplasowała się załoga kpt. Antoni Janusz i por.  Ignacy Wawszczak na balonie ,,Polonia II”. Kolejna wysoka wygrana świadczyła, że na arenie międzynarodowej pojawiła się nowa ,,potęga balonowa” – Polska.

Znak zawodów Gordon Bennett 1934Znak zawodów Gordon Bennett 1934
Okolicznościowy plakat Aeroklubu RPOkolicznościowy plakat Aeroklubu RP

Do kolejnej XXIII edycji zawodów organizowanych ponowie w Warszawie 15 września 1935 roku stanęło 13 załóg z siedmiu krajów. Start balonów odbył się w obecności prezydenta RP Ignacego Mościckiego i zgromadzonych gości. Polskie załogi kolejny raz zdecydowanie pokonały rywali. Pierwsze miejsce zajęli kpt. Zbigniew Burzyński i por. Władysław Wysocki na balonie SP-AMY ,,Polonia II” przelatując odległość 1650,47 km w czasie niespełna 57 godzin lotu i lądowali w Tyszkino koło Stalingradu. Na drugim miejscu uplasowali się kpt. Antoni Janusz i por. Ignacy Wawszczak na balonie SP-ANA ,,Warszawa II”, którzy przebyli odległość 1567 km w czasie 46 godz. 52 min. Trzecia załoga kpt. Franciszek Hynek i por. Władysław Pomaski na balonie SP-ADS ,,Kościuszko” uzyskała piąty wynik. W ten sposób dzięki uzyskanym najwyższym lokatom Polska potwierdziła swój prymat w światowym sporcie balonowym.

Po trzech kolejnych zwycięstwach czwarty przechodni Puchar Gordona Bennetta przypadł Aeroklubowi Polskiemu na własność. Zgodnie z regulaminem Polska ufundowała kolejną piątą nagrodę. Był to puchar dzieło sztuki w formie rzeźby, którą wykonał artysta Stanisław Szukalski na zamówienie fundatora ,,Gazety Polskiej”.

Poczta balonowa 1935 rokPoczta balonowa 1935 rok
Puchar IV zdobyty na własność Aeroklubu RPPuchar IV zdobyty na własność Aeroklubu RP
Puchar V ufundowany przez PolskęPuchar V ufundowany przez Polskę
W kolejnych latach 1936 i 1937 zdecydowanie tryumfowali Belgowie. W XXVI edycji zawodów rozgrywanych w 1938 roku w Liege, zwyciężyli kpt. Antoni Janusz i inż. Franciszek Janik, którzy na balonie SP-BCU ,,LOPP” wylądowali aż w Bułgarii , przebywając dystans 1725 km w czasie 38 godz. 35 min. Trzecie miejsce na balonie SP-ANA ,,Warszawa II” zajęła załoga Leszek Krzyszkowski, Józef Łańcucki pokonując odległość 1444 km w czasie 33 godz. 33 min. Natomiast piąte miejsce zdobyli kpt. Bronisław W. Koblański i kpt. Stanisław Patalan na balonie SP-AMY ,,Polonia II”. W ten sposób uzyskane wyniki reprezentacji krajowej potwierdziły przewagą polskiego sportu balonowego w świecie. Kolejne zawody miały się odbyć 2 września 1939 roku we Lwowie. Mimo poczynionych tak jak zawsze przygotowań puchar nie doszedł do skutku. Przeszkodził temu wybuch II Wojny Światowej.
prof. inż. Franciszek JanikZwycięscy Pucharu w 1938 roku:
prof. inż. Franciszek Janik
Kpt. Antoni JanuszZwycięscy Pucharu w 1938 roku:
Kpt. Antoni Janusz
Napełnianie balonów na stadionie w LiégeNapełnianie balonów
na stadionie w Liége
Start do lotu balonu Polonia IIStart do lotu balonu Polonia II
EdycjaDataMiejsceLokataZałogaBalonDystans [km]Czas lotu [h]
XX25.09.1932Bazyleja Szwajcaria4por. Władysław Pomaski, por. Antoni JanuszSP-AHX Polonia1180,0024godz. 00 min
6por. Franciszek Hynek, por. Zbigniew BurzyńskiSP-AHW Gdynia1089,0017 godz. 05 min
XXI02.09.1933Chicago USA1por. Franciszek Hynek, por. Zbigniew BurzyńskiSP-ADS Koścuszko1361,0038 godz. 32 min
XXII23.09.1934Warszawa Polska1por. Franciszek Hynek, por. Władysław PomaskiSP-ADS Koścuszko1333,0044godz. 48 min
2por. Zbigniew Burzyński, por. Jan ZakrzewskiSP-ANA Warszawa II1304,0036 godz. 42 min
4por. Antoni Janusz, por. Ignacy WawszczakSP-AMY Polonia II1138,0022 godz. 04 min
XXIII16.09.1935Warszawa Polska1kpt. Zbigniew Burzyński, por. Władysław WysockiSP-AMY Polonia II1650,4757godz. 54 min
2kpt. Antoni Janusz, por. Ignacy WawszczakSP-ANA Warszawa II1567,1346godz.52 min
5kpt. Franciszek Hynek, kpt. Władysław PomaskiSP-ADS Koścuszko1306,4748 godz. 01 min
XXIV30.09.1936Warszawa Polska2kpt. Antoni Janusz, por. Stanisław BrenkSP-BCU LOPP1534,2838 godz. 02 min
5kpt. Franciszek Hynek, inż. Franciszek JanikSP-ANA Warszawa II1453,3633godz. 20 min
6kpt. Zbigniew Burzyński, kpt. Władysław PomaskiSP-AMY Polonia II1428,6431godz. 45min
XXV20.06.1937Bruksela Belgia2kpt. Antoni Janusz, inż. Leszek KrzyszkowskiSP-AMY Polonia II1364,0046 godz. 30 min
5kpt. Franciszek Hynek, inż. Franciszek JanikSP-ANA Warszawa II839,0024 godz. 15 min
8kpt. Zbigniew Burzyński, por. KoblańskiSP-BCU LOPP825,0025 godz.40 min
XXVI11.09.1938Liége Belgia1kpt. Antoni Janusz, inż. Franciszek JanikSP-BCU LOPP1692,0037 godz. 47 min
3inż. Leszek Krzyszkowski, Marian ŁańcuckiSP-ANA Warszawa II1444,0033godz. 33 min
5por. Bronisław Koblański, por. Stanisław PatalanSP-AMY Polonia II1369,0033godz. 45 min

Źródło: Opracowanie własne autora na podstawie dostępnych materiałów

Sukcesy naszych załóg balonowych w tym m.in. czterokrotne zdobycie Pucharu im. Gordon Bennetta w latach 1933 – 1938 przyniosły krajowemu lotnictwu sportowemu największy międzynarodowy rozgłos i na trwałe zapisały imię Polski w dziejach światowej aeronautyki. Przyczyniło się do tego również organizowane na światowym poziomie zawodów w Polsce, która za każdym razem uzyskiwały najwyższe oceny uczestników. Twórcami spektakularnych sukcesów byli najlepsi polscy piloci balonowi. Mogło się to stać dzięki najwyższej klasy balonom produkowanym i ciągle modernizowanym w Wojskowej Wytwórni Balonów w Legionowie.

Doświadczenie osiągnięte przez rozwój własnych konstrukcji polskich balonów i wdrożenie do produkcji wyjątkowo cienkich tkanin, produkowanych patentową metodą wynalezioną w 1935 roku przez inż. J. Rojka, pozwoliło stworzyć balony wyczynowe klasy Gordon Bennett znacznie przewyższające ówczesne standardy światowe.

Szczytowym efektem prac polskich konstruktorów i naukowców była budowa z tkanin naturalnych największego na świecie balonu stratosferycznego ,,Gwiazda Polski” o pojemności 114 000 m³.

Kartka wydana z okazji próby startu w Dolinie Chochołowskiej w 1938 rokuKartka wydana z okazji próby startu w Dolinie Chochołowskiej w 1938 roku
Kartka wydana z okazji próby startu w Dolinie Chochołowskiej w 1938 rokuKartka wydana z okazji próby startu w Dolinie Chochołowskiej w 1938 roku

Opracował: Marek Matuszelański